Timu ya Mpira wa wavu (Volleyball) ya wasichana ya Mkoa wa Mtwara ambayo inashiriki katika mashindano ya UMISETA  mwaka 2019 imechukua ubingwa wa mashindano hayo baada ya kuwashinda timu ya Mkoa wa Dar es Salaam seti 3-0. Mashindano haya yanayofanyika kitaifa mkoani Mtwara yalifunguliwa rasmi Juni 10, 2019 na Waziri Mkuu wa Jamhuri ya Muungano wa  Tanzania Mhe. Kassim Majaliwa Majaliwa (MB) na yanatarajiwa kufungwa kesho Juni 21 na Waziri wa Elimu, Sayansi, Teknolojia na Mafunzo ya Ufundi Mhe. Prof. Joyce Ndalichako.

Mgeni Rasmi ambaye pia ni katibu Tawala Mkoa wa Mtwara, Dkt. Jilly Maleko akizungumza na wachezaji kabla ya mpambano

Safari ya ubingwa wa timu ya Mkoa wa Mtwara ilianzia hatua ya makundi ambapo walicheza mechi Nne na kushinda zote. Mechi hizo ni Pemba, Geita, Pwani na Mara.

baada ya kuvuka hatua ya makundi timu hiyo ilishinda mchezo wa robo fainali kati yake na timu ya Mkoa wa Lindi na kuiwezesha  kuingia nusu fainali kwa kucheza na timu ya Mkoa wa Mbeya na kuwafunga seti 3-1.

Timu ya Mkoa wa Mtwara pamoja na walimu wao muda mchache kabla ya kuanza kwa mchezo wa nusu fainali kati yake na timu ya Mkoa wa Mbeya.

Akizungumzia mashindano hayo Katibu Tawala Mkoa wa Mtwara ameipongeza timu hiyo na kuahidi kuendeleza ushindi huo. Aidha, ameagiza walimu wote wa michezo mkoani Mtwara kuhakikisha wanawaandaa watoto katika michezo yote.

“Tumejifunza kilichotufanya tukashindwa kupata ushindi katika michezo mingine. Sasa ni suala la kujipanga kuhakikisha tunaondoa changamoto zote zinzazotukwamisha. Jambo la kwanza Walimu wa michezo wahakikishe wanawaandaa vizuri wanafunzi katika michezo yote.

Naye Mwalimu wa michezo wa volleyball Timu ya Mkoa wa Mtwara Gabriel Joshua ameshukuru vijana wake kwa kufuata maelekezo. Amesema tangu wanaandaa timu, lengo lao lilikuwa kuzishinda timu zote hasa timu ya mkoa wa Dar es salaam ambao wamekuwa washindani wao kwa kila mwaka.

“Mwaka jana hawa Dar es Salaam ndio walitutuoa fainali. Kwa hiyo tulijiandaa vema kuhakikisha hawapati nafasi hiyo tena.”

Joshua akiwa amebebwa na wanafunzi wake mara baada ya ushindi

Naye kapteni wa timu hiyo Mwanahawa Ezekiel wa kidato cha kwanza Shule ya Sekondari Mkalapa amesema wanafurahia kufikia hatua hiyo na kwamba wanajiandaa kuhakikisha wanaiwakilisha vema Tanzania katika mashindano ya Afrika mashariki.

Mwanahawa Elisha Ezekieli maarufu kama ‘Ngolo Kante’

Pongezi zingine za ushindi huo zimetolewa na Afisa Elimu Mkoa wa Mtwara Bi, Germana Mung’aho. Licha ya kufurahishwa na matokeo hayo, Bi Mung’aho ameahidi kuhakikisha morali hiyo ya ushindi inaelekezwa kwenye michezo yote. Amesema ushindi huo umewapa tiketi ya kuiwakilisha nchi katika mashindano ya  Shule za Sekondari Afrika Mashariki (FEASA) yanayotarajiwa kufanyika jijini Arusha Agosti mwaka huu.

Germana Mung’aho. Mwenye jaketi Jeusi na fulana nyeupe katikati

Mwezi wa Afya na Lishe ya Mtoto Mkoani Mtwara

 Mwezi wa afya na Lishe ya mtoto tarehe 01 - 30/ 06/2019

Mwezi wa Afya na Lishe ya mtoto (Child Health and Nutrition Month) ni tukio linaloandaliwa na Mkoa kupitia Halmashauri zote ili kutoa huduma za kinga zilizojumuishwa pamoja na zenye gharama nafuu ili kuboresha afya na uhai wa mtoto. Tukio hili hufanyika mara mbili kwa kila mwaka, mwezi Juni na Desemba. Mkakati huu wa mwezi wa afya na Lishe ya mtoto ni utekelezaji wa Mpango Mkakati wa Lishe wa Mkoa (Regional Multisectoral Nutrition Strategic Plan - RMNSP, 2018/19 - 2022/23) ambao ulizinduliwa rasmi na Mhe. Mkuu wa Mkoa  mnamo Desemba 28, 2018.

 Mpango Mkakati Jumuishi wa Lishe wa Mkoa 2018/19 - 2022-2023

Mpango Mkakati wa Lishe wa Mkoa (Mtwara RMNSP) umejikita kuwekeza katika Lishe haswa kwa kile kipindi cha siku 1000 bora za mtoto (tangu mimba kutungwa hadi miaka miwili baada ya mtoto kuzaliwa). 

Wataalamu wa Sayansi ya Lishe ya Binadamu wanatuambia kuwa katika kipindi cha siku 1000 ndicho kipindi pekee ambacho ukuaji bora wa ubongo hufanyika kwa asilimia 90. Aidha, kipindi hiki cha siku 1000 ndicho kipindi cha kuwapata wataalamu bora kwa ajili ya maendeleo ya Taifa letu. Mpango Mkakati wa lishe wa Mkoa ni utekelezaji wa Mpango Mkakati wa Lishe wa Taifa (National Multsectoral Nutrition Action Plan,  June 2016 - July 2021).

HUDUMA ZINAZOTOLEWA KATIKA MWEZI WA AFYA NA LISHE YA MTOTO KUANZIA TAREHE 01 - 30/6/2019.

1.    Matone ya Vitamini A  hutolewa kwa watoto wote wenye umri kuanzia miezi 6-59

2.    Dawa ya kuzuia minyoo hutolewa kwa watoto wote wenye umri  kuanzia miezi 12-59

3.    Tathimini ya hali ya Lishe hufanyika kwa watoto wote kuanzia miezi 6-59 sambamba na matibabu ya utapiamlo mkali kwa watoto wote watakao gundulika na matatizo ya kilishe. Matibabu hayo hufanyika kwa kutumia chakula dawa maalumu.

KWA NINI UTOAJI WA MATOENE YA VITAMINI A?

Tatizo la upungufu wa vitamini A linaathiri takribani asilimia 33% ya watoto ndani ya Mkoa wa Mtwara. Vitamini A ni muhimu sana katika kuimarisha kinga ya mwili dhidi ya magonjwa. Watoto wenye upungufu wa vitamini A wapo katika ongezeko la hatari ya vifo na maradhi haswa vifo vitokanavyo na surua,  maambukizi ya mfumo wa upumuaji na magonjwa ya kuhara. (WHO), University of Toronto, 1993). Upungufu wa vitamini A pia husababisha tatizo la upofu au kutokuona katika mwanga hafifu.

Vitamini A inahifadhiwa kwenye ini. Dozi inayotolewa kwa watoto wa miezi 6-59 huweza kuhifadhiwa katika ini kwa miezi 4 - 6. Hii ndiyo sababu vitamini A hutolewa kila baada ya miezi 6 yaani mwezi wa 6 na mwezi wa 12 kwa kila mwaka

Matone ya vitamini A

 Vitamini A huzuia upofu na kutokuona katika mwanga hafifu.

KWA NINI DAWA YA KUZUIA MINYOO?

Minyoo inapata chakula kutoka kwenye seli mwilini zikijumuisha seli za damu jambo ambalo husababisha upungufu wa damu mwilini, udumavu na ukondefu. Aidha, upungufu wa damu huathiri asilimia 58 ya watoto ndani ya Mkoa. Pia minyoo mviringo inaweza kushindana na tishu za mwilini katika kupokea Vitamini A katika utumbo. Dawa ya minyoo inapotolewa kwa watoto huua minyoo ya tumbo na hivyo huwezesha virutubishi kuimarisha hali ya Lishe ya mtoto.

KWA NINI KUFANYA TATHIMINI YA HALI YA LISHE ?

Tafiti zinaonesha kwamba 38% ya watoto ndani ya Mkoa wamedumaa wakati 15% wana uzito pungufu na 3.2% wana ukondefu mkali. Tathimini ya hali ya Lishe husaidia kuwagundua mapema watoto wenye matatizo ya kilishe na kufanya jitihada za haraka ikiwemo matibabu kwa kutumia chakula/maziwa dawa maalumu.

Tathimini ya hali ya Lishe

 Udumavu: kimo kuwa chini ukilinganisha na umri 

       

 Chakula dawa maalumu        

 Maziwa dawa maalumu

WITO: Wazazi/walezi na jamii kwa ujumla tutokomeze matatizo ya Kilishe kwa  kuwapeleka watoto katika vituo vya kutolea huduma ya mama, baba na mtoto ili waweze kupata huduma hiyo muhimu.

HUDUMA NI BURE BILA MALIPO

Mambo ya kuzingatia kwa mgonjwa wa Kisukari

Na; Herieth Joseph Kipuyo - Afisa Lishe, Evaristy Masuha-Afisa Habari-    Ofisi ya Mkuu wa Mkoa Mtwara

Kwa wasomaji wapya. Hii ni sehemu ya nne ya makala zinazozungumzia Lishe  ya jamii. Wiki iliyopita tulizungumzia namna mgonjwa wa kisukari anavyoweza kula vyakula kutoka katika makundi makuu matano ya vyakula bila kusababisha  wingi wa sukari kwenye damu. Leo tunaendelea kuzungumzia mambo ambayo mgonjwa wa kisukari anashauriwa kuzingatia sambamba na ulaji. Tuwe pamoja.

 Epuka matumizi ya pombe. pombe inatoa nishati lishe kwa  wingi hivyo huweza kusababisha ongezeko la sukari katika damu. (Gm 1 ya pombe ni sawa na kalori 7 hivyo bia moja ni sawa na kalori 840 ambapo ni sawa na mkate mdogo wa silesi).

Pendelea  maziwa yaliyopunguzwa mafuta (low fat milk) usizidishe mililita 250 kwa siku. Kiasi kikubwa cha sukari iliyopo kwenye maziwa ni lactose ambayo haihitaji insulini katika kumeng'enywa. Mgonjwa anashauriwa kutumia maziwa kwa kiasi kidogo kwani ina lehemu (cholesterol)  kwa wingi ambayo huweza kuziba mishipa ya damu na kumsababishia mgonjwa tatizo lingine la magonjwa ya moyo.

Tumia kiasi kidogo cha chumvi. Chumvi inapotumiwa kwa wingi humweka mgonjwa katika hatari ya kupata tatizo lingine la shinikizo kubwa la damu. Matumizi ya chumvi kwa mtu mmoja kwa siku ni gramu 5 (kijiko kidogo cha chai).

Fanya mazoezi ya mwili angalau dakika 30 na kutokwa jasho kila siku. Mazoezi ya mwili husaidia mwili kutumia sukari kwa ufanisi na hivyo kupunguza kiwango cha sukari katika damu.

Epuka msongo wa mawazo

Epuka unene uliozidi. Tafiti zinaonesha kuwa unene uliozidi au kupita kiasi husababisha seli za mwili kushindwa kuitikia mwito wa kichocheo cha insulini kupokea sukari kwa matumizi ya mwili na hivyo kusababisha sukari kuwepo kwa wingi kwenye damu.

Kunywa maji safi na salama ya kutosha angalau glasi nane au lita moja na nusu kwa siku.

 Epuka matumizi ya sigara.

Iwapo unatumia dawa zingatia maelekezo ya dawa uliyopatiwa na mtoa huduma za Afya. Usiache kutumia dawa isipokuwa kwa maelekezo kutoka katika kituo cha kutolea huduma za Afya.

Zingatia maelekezo ya ulaji uliyopewa na mnasihi wa chakula na lishe.

KUMBUKA : Wewe ni nguzo muhimu katika kumudu ugonjwa huu. Tafuta ushauri wa kitaalamu, usikubali kudanganywa na watu wasiokuwa na uelewa mzuri kuhusu ugonjwa huu. Jiunge na kiliniki ya kisukari ili uendelee kuimarisha Afya yako.

Usikose makala ijayo ambayo itajibu maswali mbalimbali  kuhusu ulaji wa baadhi ya vyakula kwa wagonjwa wa kisukari. 

Ulaji unaoshauriwa kwa mgojnwa wa kisukari

Na; Herieth Joseph Kipuyo - Afisa Lishe, Evaristy Masuha-Afisa habari. 

(Ofisi ya Mkuu wa Mkoa Mtwara)

Kwa wasomaji wapya. Hii ni sehemu ya tatu ya makala zinazozungumzia Lishe  ya jamii. Wiki iliyopita tulizungumzia aina za kisukari na namna mgonjwa wa kisukari anavyoweza kudhibiti vyakula vyenye asili ya nafaka, mizizi na ndizi ili visiongeze sukari kwa wingi kwenye damu. Leo tunaendelea kuzungumzia namna mgonjwa wa kisukari anavyoweza kula vyakula kutoka katika makundi mengine ya vyakula.  Tuwe pamoja.

Vyakula asili ya wanyama na vyakula jamii ya kunde. Vyakula jamii ya kunde vina makapimlo kwa wingi (nyuzinyuzi) hivyo mgonjwa wa kisukari anashauriwa kutumia zaidi kama kitoweo na ale tofautitofauti mfano maharage, kunde, njegere, mbaazi, njugu, choroko n.k.  Anashauriwa kupunguza matumizi ya nyama hususani nyama nyekundu na kama italiwa isizidi nusu kilo kwa wiki.  Apendelee zaidi samaki na kuku (kuku aondoe ngozi) ila ale kulingana na mahitaji ya mwili wake kuepuka uzito mkubwa wa mwili.

Vyakula asili ya wanyama na mikunde

Mbogamboga. Mgonjwa anatakiwa kula mbogamboga kwa wingi. Mgonjwa ale mbogamboga tofautitofauti. Mboga za majani zisipikwe bila mafuta kabisa bali zipikwe kwa kiasi kidogo cha mafuta ili virutubishi vyote viweze kufyozwa vyema mwilini. Mbogamboga zikipikwa bila mafuta virutubishi havita weza kufyonzwa mwilini ipasavyo na hivyo mgonjwa anaweza kupata matatizo mengine ya kilishe. Mfano wa mboga mboga ni mchicha, chainizi, matembele, spinachi, kisamvu,  biringanya, bamia, nyanya chungu, kabichi, hoho, n.k. mboga za majani zenye rangi ya kijani ni muhimu kwani ina wingi wa madini ya manganese ambayo ni muhimu katika utengenezaji wa kichocheo cha insulini.

Mbogamboga

Matunda.  Kula matunda freshi kiasi kidogo kwa kila mlo mfano embe saizi ya kati, chungwa saizi ya kati, ndizi moja ndogo, kipande cha papai, nanasi, tikiti n.k. (tunda usawa wa ngumi moja kwa kila mlo). Kiasi kikubwa cha sukari iliyopo kwenye matunda ni fructose ambayo haihitaji insulini katika kumeng'enywa.  Tumia zaidi matunda kuliko juisi ya matunda na ikiwezekana  tumia matunda na maganda yake bila kumenya mfano. embe, epo n.k. chungwa kula na makapi meupe ya ndani. makapi mlo katika matunda (nyuzinyuzi) husaidia kupunguza kasi ya ufyonzwaji wa sukari mwilini.

Matunda

                        

Vyakula asili ya Sukari, Mafuta na asali. Katika kundi hili epuka sukari na vyakula vyenye sukari nyingi kama soda, pipi, chokoleti, asali, jamu, biskuti na keki. Mwili huchukua muda mfupi sana kuyeyusha vyakula hivi na hivyo kasi ya kuongeza sukari kwenye damu inakuwa juu. Tumia kiasi kidogo cha mafuta wakati wa kupika na pendelea zaidi mafuta ya mimea kama alizeti, ufuta, nazi, karanga, korosho n.k. Mgonjwa wa kisukari yupo katika hatari ya kupata magonjwa ya moyo na shinikizo kubwa la damu hivyo aepuke vyakula vyenye mafuta kwa wingi. Mgonjwa asiache kabisa kutumia mafuta.

Vyakula vya asili ya mafuta

Kutokana na aina ya makundi  makuu matano ya vyakula yaliyoainishwa hapo juu, unashauriwa kuchagua chakula kimoja kutoka kila kundi ili uweze kula mlo kamili. Zingatia maelekezo yaliyotolewa katka kila kundi.

KUMBUKA : Mgonjwa wa kisukari hahitaji kula chakula maalumu tofauti na wanafamilia wengine, isipokuwa mlo wake ni lazima uwe na mbogamboga kwa wingi na matunda kwa kiasi kidogo. Pia mlo uwe na nafaka zisizokobolewa kwani ni chanzo kizuri cha makapi mlo (nyuzinyuzi). Makapi mlo yanachukuwa muda mrefu kusagwa tumboni  hivyo kufanya sukari mwilini kutoongezeka haraka.

KUMBUKA : Wewe ni nguzo muhimu katika kumudu ugonjwa huu. Tafuta ushauri wa kitaalamu, usikubali kudanganywa na watu wasiokuwa na uelewa mzuri kuhusu ugonjwa huu. Jiunge na kiliniki ya kisukari ili uendelee kuimarisha Afya yako.

Usikose makala ijayo ambayo itazungumzia mambo ambayo mgonjwa wa kisukari anatakiwa kuzingatia sambamba na ulaji.